Sto Timoni

Πέτρα είχαμε, πέτρα δουλέψαμε… Στα Μαστοροχώρια του Βοΐου με CUPRA FORMENTOR

Κάπου ανάμεσα σε Κοζάνη, Γρεβενά και Καστοριά θα ανακαλύψετε το όρος Βόιο – και μαζί του το βασίλειο της πέτρας. Του στοιχείου εκείνου που αναδεικνύεται ποικιλοτρόπως σε ένα πανέμορφο τοπίο και διαμόρφωσε γενιές ολόκληρες μαστόρων που άφησαν πίσω τους τις θαυμαστές κατασκευές που σήμερα μπορούμε εμείς να απολαμβάνουμε ως αξιοθέατα.

Κείμενο και φωτογραφίες: Νίκος Λουπάκης

Στα όρια της Βόρειας Πίνδου, μεταξύ Μακεδονίας και Ηπείρου, σας περιμένει το Βόιο. Ένα βουνό που η μοίρα του είναι στενά δεμένη με την τέχνη της πέτρας και τους ανθρώπους που την κατείχαν: τους μαστόρους. Για αυτό και τα χωριά που φιλοξενεί στις πλαγιές του πήραν το όνομα Μαστοροχώρια.

Λιγότερο γνωστά από τα Μαστοροχώρια της Ηπείρου, που διόλου τυχαία βρίσκονται σε σχετικά κοντινή απόσταση, τα ιδιαίτερα αυτά χωριά του Βοΐου μπορούν να προσεγγιστούν είτε από τη μεριά της Κοζάνης είτε από τη μεριά των Γρεβενών είτε από την πλευρά της Καστοριάς και των Ιωαννίνων. Από όποια πλευρά πάντως και αν επιλέξει κανείς να εξερευνήσει τα Μαστοροχώρια, το βέβαιο είναι ότι θα βρεθεί σε ένα κατάφυτο τοπίο μοναδικής ομορφιάς, το οποίο στην εκπνοή του φθινοπώρου προσφέρει, προς τέρψιν των οφθαλμών, απίστευτες εναλλαγές χρωμάτων που συναγωνίζονται με τους ανάγλυφους σχηματισμούς των πετρωμάτων για το ποιος θα σε εντυπωσιάσει περισσότερο…

Καθ’ οδόν προς τη Χρυσαυγή

 

Στις εθνικές οδούς του παρελθόντος

Έχοντας υπόψη ότι τα πέτρινα γεφύρια αναδεικνύονται σήμερα ως σημαντικό στοιχείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, μια περιήγηση σε ένα χώρο που έχει σημαδευτεί από την παρουσία των μαστόρων της πέτρας δεν μπορεί παρά να σε κάνει να αναζητήσεις τις πάντα όμορφες αυτές κατασκευές – που κάποτε αποτελούσαν τμήμα των εμπορικών «εθνικών οδών» της χώρας μας, των μονοπατιών δηλαδή εκείνων που χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά των αγαθών και τις μετακινήσεις των ανθρώπων.

Κάπως έτσι θα βρεθείς να κατηφορίζεις από το Τσοτύλι – την κωμόπολη των 1.000 και κάτι κατοίκων που συναντάς στο νοητό όριο των Μαστοροχωρίων – προς το γεφύρι του Ανθοχωρίου, που συχνά αναφέρεται και ως γεφύρι της Πραμόριτσας (καθώς είναι χτισμένο πάνω στον ποταμό Πραμόριτσα).

Το προσεκτικά επισκευασμένο-αναστηλωμένο και όμορφο τετράτοξο γεφύρι που δείχνει κυριολεκτικά σαν καινούριο, είναι το μεγαλύτερο σε μήκος της Μακεδονίας, 49 μέτρα, ενώ το πλάτος του φτάνει τα 2,7 μέτρα. Συνέδεε τα Γρεβενά με το Τσοτύλι και αποτελούσε πέρασμα για τα κοπάδια της Πίνδου που ξεχειμώνιαζαν στη Θεσσαλία. Λέγεται δε ότι κατασκευάστηκε πριν το 1770.

Το ιστορικό γυμνάσιο στο Τσοτύλι

Στο ίδιο το Τσοτύλι δεν παραλείπεις με τίποτα να επισκεφτείς το ιστορικό Γυμνάσιο-Οικοτροφείο που λειτουργούσε ήδη από τα χρόνια της τουρκοκρατίας, ένα εμβληματικό και όμορφο κτίριο, που οι τοπικές αρχές δεν παραλείπουν να διαφημίζουν στην είσοδο της πόλης.

Σημειώστε ότι το γεφύρι του Ανθοχωρίου για το οποίο θα βρείτε και εμφανέστατη σήμανση μέσα στο Τσοτύλι είναι και το πλέον εύκολα προσεγγίσιμο πέτρινο μνημείο της περιοχής. Γιατί τα γεφύρια της Μόρφης και της Σβόλιανης (κάτω από τον όμορφο οικισμό Αγία Σωτήρα) θα πρέπει να ψάξετε και να ρωτήσετε για να καταφέρετε να τα εντοπίσετε, ενώ θα χρειαστεί να καταφύγετε στο ευγενές άθλημα της πεζοπορίας για να τα προσεγγίσετε – αν και αυτό της Σβόλιανης μπορεί να προσεγγιστεί και με κάποιο εξειδικευμένο και με αυξημένο ύψος 4X4.

Ένα ακόμα όμορφο γεφύρι που μπορείτε να επισκεφθείτε αρκετά εύκολα είναι αυτό της Χρυσαυγής, που βρίσκεται στα όρια του ομώνυμου οικισμού – σχεδόν μέσα σε αυτόν – έχοντας δίπλα του την όμορφη συντροφιά ενός πετρόχτιστου νερόμυλου. Για να φτάσετε στο γραφικό αυτό χωριό, που με την ομορφη πλατεία του προσφέρεται για μια στάση για καφέ ή/και φαγητό, θα πρέπει να κάνετε μία παράκαμψη καθώς θα κινείστε πάνω στην επαρχιακή οδό Κοζάνης-Ιωαννίνων και θα κατευθύνεστε προς τον Πεντάλοφο. Ο τελευταίος αποτελεί σημείο αναφοράς των Μαστοροχωρίων και ταυτοχρόνως βασικό προορισμό – αν όχι επίκεντρο – μιας εκδρομής στα μαστοροχώρια.

Το μονότοξο γερύρι της Χρυσαυγής

Το Ζουπάνι

«Πέτρα είχαμε, πέτρα δουλέψαμε». Η φράση του τίτλου του άρθρου μας λέγεται ότι γεννήθηκε στον Πεντάλοφο, το ιστορικό Ζουπάνι – και αυτό είναι κάτι που δεν έχουμε κανένα λόγο να μην πιστέψουμε. Αν θέλετε, δεν μας αφήνει περιθώρια και το άγαλμα του ζουπανιώτη μάστορα, στο έμπα του χωριού, λίγο πριν τον Άγιο Αθανάσιο. Όπως δεν μας αφήνουν περιθώρια και τα μεγάλα πετρόχιστα αρχοντικά του Πενταλόφου, ενός χωριού που χωρίζεται στα δύο από την επαρχιακή οδό Κοζάνης – Ιωαννίνων και είναι χτισμένο, όπως μαρτυρά και το όνομά του σε υψώματα και συγκεκριμένα κάτω από τις κορυφές Δόντι και Ρουμάνι του Βοΐου, σε ένα υψόμετρο που ξεκινά από τα 950 μέτρα (Κάτω Πεντάλοφος) και φτάνει μέχρι τα 1050 (Πάνω Γειτονιά).

Εδώ, στο Ζουπάνι, οι κάτοικοι των γύρω περιοχών, κυνηγημένοι από τους Τούρκους, βρήκαν καταφύγιο και ρίζωσαν. Έκτισαν σπίτια, έστρωσαν καλντερίμια και στόλισαν το χωριό – που αξίζει να το περιδιαβείτε με τα πόδια – με περίτεχνες εκκλησιές. Ανάμεσά τους η τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Αχιλλείου, που χτίστηκε στα μέσα του 18ου αιώνα και αγιογραφήθηκε στα 1774 από το ζωγράφο Μιχαήλ. Οι κάτοικοι του Πεντάλοφου ήταν, επίσης, αυτοί που γέμισαν με γεφύρια τον Πραμόριτσα και τους παραποτάμους του.

Ανηφορίζοντας προς Πεντάλοφο

 

 

Το άγαλμα του ζουπανιώτη μάστορα.
Βλοσυρή η ηπειρώτισα ηρωίδα του ‘40.

Ένα ακόμα άγαλμα της ηπειρώτισας γυναίκας – της θρυλικής ανώνυμης ηρωίδας που φορτωμένη εφόδια για τον ελληνικό στρατό στέκει βλοσυρή στην είσοδο του Πενταλόφου, μαρτυρά μια άλλη πλευρά της ιστορίας της περιοχής. Εδώ, σε τούτα τα βουνά ήταν που σταμάτησε η προέλαση των Ιταλών, χάρη στη σθεναρή αντίσταση των Ελλήνων στρατιωτών, αλλά και στη στήριξη των απλών ανθρώπων, των απλών γυναικών που τιμώνται μέσω αυτού του μνημείου.

Και καθώς το Ζουπάνι βρίσκεται σε ένα γεωγραφικά κομβικό σημείο, η μοίρα του έχει συνδεθεί και με άλλες σελίδες της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας. Αποτελώντας διοικητικό κέντρο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ Δυτικής Μακεδονίας «τιμωρήθηκε» από τους ναζί κατακτητές με τον γνωστό τρόπο – το έκαψαν – ενώ αργότερα στα δύσκολα χρόνια του εμφύλιου, βρέθηκε να αλλάζει στα χέρια του εθνικού στρατού να λειτουργεί ως προπύργιο εναντίον των ανταρτών του δημοκρατικού στρατού της Ελλάδας που βρίσκονταν στον γειτονικό Γράμμο.

Διαδρομές των χρωμάτων

Από τον Πεντάλοφο ξεκινά μια εντυπωσιακότατη κατάβαση στην ομορφιά του Βυθού, ενός χωριού όνομα και πράγμα, καθώς δείχνει να είναι «χωμένο» σε βάθος αμέτρητο, παρόλο που είναι χτισμένος σε υψόμετρο 1060 μέτρων. Βρίσκεται, βλέπετε, μέσα σε χαράδρα. Από τον Βυθό (ή Ντόλο) που ούτως ή άλλως είναι ένα από τα πιο γραφικά χωριά του Βοΐου μπορείτε να φτάσετε στη μονή της Αγίας Τριάδας, ακολουθώντας μια ασφάλτινη πλέον διαδρομή που φιδοσέρνεται ανάμεσα στο πυκνό δάσος που τούτη την εποχή είναι απλώς χάρμα οφθαλμών.

Χαρακτηριστική άποψη του Βυθού

Λίγο μετά το Βυθό, σε μια αριστερή ανηφορική στροφή σας περιμένει ένα παγκάκι – σήμα ότι χρειάζεται μια στάση για να απολαύσετε τη θέα προς την τεχνητή λίμνη που δημιουργήθηκε μετά την ανέγερση του φράγματος της Πραμόριτσας, κάτω από τον Πεντάλοφο.

Συνεχίζοντας την πορεία σας, κάποια στιγμή, γύρω στα 5 χιλιόμετρα από τον Βυθό, θα δείτε δεξιά επάνω τον όγκο της Αγίας Τριάδας να προβάλει μέσα από τα δένδρα. Πρόκειται για ένα ιστορικό μοναστήρι, του οποίου η οικοδόμηση άρχισε το 1779 και ολοκληρώθηκε το 1797 – αποτελεί δε χαρακτηριστικό δείγμα της αρχιτεκτονικής τέχνης των τοπικών μαστόρων, με το καθολικό της μονής να είναι βυζαντινού ρυθμού, με τρεις τρούλους, πλούσιες αγιογραφίες και περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας

Από εδώ μπορείτε να συνεχίσετε το δρόμο σας μέχρι τον Αυγερινό και να βγείτε στην άλλη πλευρά των Μαστοροχωρίων ή να επιστρέψετε στον Πεντάλοφο. Σημειώστε, πάντως, ότι οι χιλιομετρικές αποστάσεις στην περιοχή των Μαστοροχωρίων δεν λένε πάντα όλη την αλήθεια. Οι δρόμοι, στις περισσότερες περιπτώσεις είναι γεμάτοι στροφές και πρέπει να κινείστε συγκρατημένα, υπολογίζοντας ότι χρειάζεστε περισσότερο χρόνο.

Ανάλογα, τώρα, με το χρόνο που έχετε στη διάθεσή σας μπορείτε, κινούμενοι στην επαρχιακή οδό Κοζάνης Ιωαννίνων η οποία αποτελεί ούτως ή άλλως βασικό άξονα μια επίσκεψης στα Μαστοροχώρια, να επισκεφθείτε τους παραδοσιακούς οικισμούς της Μόρφης και της Αγίας Σωτήρας, που βρίσκονται σχεδόν πάνω στο δρόμο και να απολαύσετε τη θέα στα γύρω βουνά. Μπορείτε επίσης με μια μικρή παράκαμψη να επισκεφθείτε τα χωριά Κριμίνι (με την πολύ όμορφη πλατεία του) και Ροδοχώρι.

Τα καυσόξυλα του Boΐου φτάνουν σε όλη τη Δυτική Μακεδονία.

  • Φωτογραφίες επάνω: Μία στάνη, στο δρόμο προς το γεφύρι του Ανθοχωρίου, και ένας παραξενεμένος φύλακάς της

Σημειώστε, ότι με τη διαδρομή που περιγράψαμε έχουμε κινηθεί πάνω στον βασικό άξονα των Μαστοροχωρίων, τα οποία όμως δεν τελειώνουν εδώ. Γιατί βγαίνοντας από το Τσοτύλι με κατεύθυνση τον Πεντάλοφο θα διαπιστώσετε ότι δύο πινακίδες σας δείχνουν να στρίψετε δεξιά προς Αυγερινό και ένα σωρό άλλα χωριά και να φτάσετε τελικά μέχρι τα λεγόμενα Καστανοχώρια. Όλα είναι θέμα χρόνου…

Η πέτρα στήνει συχνά-πυνκά το δικό της σκηνικό στις πλαγιές του Βοΐου.

Οι μαστόροι

Σε μια εποχή που τα μαθηματικά, η αρχιτεκτονική, η αντοχή υλικών και οι στατικοί υπολογισμοί ήταν πρακτικά έννοιες άγνωστες οι τεχνίτες της περιοχής κατάφεραν να δημιουργήσουν κατασκευές που άντεξαν σε χρόνο και κακουχίες. Ο λόγος για τους μαστόρους που γυρνούσαν οργανωμένοι σε ομάδες που ονομάζονταν μπλούκια ή μπουλούκια ή ισνάφια, στην Ήπειρο, στη Μακεδονία, αλλά και σε ολόκληρη τη Βαλκανική χερσόνησο κατασκευάζοντας γεφύρια, αρχοντικά, εκκλησίες κ.ά. Κάθε μπουλούκι είχε επικεφαλής έναν πρωτομάστορα και περιελάμβανε στη σύνθεσή του μια σειρά ειδικότητες: χτίστες, μαραγκούς, μαρμαρογλύπτες, ζωγράφους κ.ά. Για να συνεννοούνται μεταξύ τους, χωρίς να αφήσουν να διαρρεύσουν τα μυστικά της τέχνης τους, οι μαστόροι χρησιμοποιούσαν μια δική τους γλώσσα, τα λεγόμενα κουδαρίτικα ή μαστόρκα.

Στο παρελθόν, τα χωριά του Βοΐου ήταν ονομαστά σε όλη την Ευρώπη ως «τα χωριά των μαστόρων». Έχουν βρεθεί συμβόλαια, από το 19ο αιώνα, ανάμεσα σε Ολλανδούς της Νότιας Αφρικής και Βοϊώτες μαστόρους, προκειμένου οι τεχνίτες να ταξιδέψουν ως εκεί για να χτίσουν τις πέτρινες επαύλεις που αντιπροσώπευαν το κύρος και την επαγγελματική επιτυχία των Ολλανδών.

Η όμορφη Μόρφη

Info

Ανάλογα με τη διαδρομή που θα επιλέξετε, τον ρυθμό που θα ακολουθήσετε και τις στάσεις που θα κάνετε, για να φτάσετε στον Πενταλοφο από Αθήνα θα χρειαστείτε γύρω στις έξι ώρες και τριάντα λεπτά, έχοντας διανύσει απόσταση 460 έως 530 χιλιομέτρων. Από Θεσσαλονίκη τα πράγματα είναι αρκετά πιο απλά, αφού τα περίπου 200 χιλιόμετρα μπορούν να καλυφθούν εύκολα μέσω Εγνατίας σε κάτι παραπάνω από δύο ώρες.

Η επαρχιακή οδός Ιωαννίνων Κοζάνης αποτελούσε κάποτε βασικό οδικό άξονα της περιοχής, όμως η αποπεράτωση της Εγνατίας άλλαξε το τοπίο. Ο δρόμος αυτός έχει ελάχιστη πια κίνηση. Έχετε όμως το νου σας για τυχόν βαρυφορτωμένα με κορμούς δένδρων φορτηγά (ρυμουλκά μετά ρυμουλκουμένων) που στις ανηφόρες κινούνται με πολύ χαμηλή ταχύτητα.

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην διασταύρωση αυτού του δρόμου με την είσοδο του Τσοτυλίου, καθώς η διπλή διαχωριστική παραχωρεί τη θέση της σε νησίδες με όχι απολύτως αναμενόμενη διαμόρφωση.

Η εικόνα μιλά μόνη της στο δρόμο προς τη μονή Αγίας Τριάδας
Άποψη του Πεντάλοφου

Στην περιοχή του Πενταλόφου λειτουργούν κάποιοι ξενώνες τους οποίους θα μπορούσατε να αξιοποιήσετε, προκειμένου αυτό το Κεφαλοχώρι να αποτελέσει την έδρα της εκδρομής σας, εφόσον επιλέγετε συνειδητά την ομορφιά της ηρεμίας – και με αυτό θέλουμε να πούμε ότι η νυχτερινή ζωή δεν είναι το ζητούμενο στα Μαστοροχώρια. Εναλλακτικά, για κάτι πιο κοσμικό, θα μπορούσατε να χρησιμοποιήσετε τη γειτονική Σιάτιστα, έδρα του δήμου Βοΐου.

 

CUPRA FORMENTOR 1.5 TSI / 150 HP

Για την περιπλάνησή μας στους γεμάτους στροφές ασφάλτινους και δασικούς δρόμους του Βοΐου χρησιμοποιήσαμε το Cupra Formentor – μια πολύ φρέσκια παρουσία στο χώρο των SUV, που τιμά όσο κανένα άλλο ανταγωνιστικό μοντέλο το γράμμα “S” (Sport Utility Vehicles) στην ονομασία της δημοφιλέστατης και ανερχόμενης αυτής κατηγορίας.

Είναι λοιπόν το Formentor ένα σχετικά ψηλό αυτοκίνητο, που επιτρέπει τις ήπιες εκτός ασφάλτου εξερευνήσεις, αλλά ταυτοχρόνως είναι και ξεκάθαρα σπορ. Με μια ανάρτηση που ελέγχει με χαρακτηριστικά αποτελεσματικό τρόπο τις κινήσεις του αμαξώματος – η οποί όμως δεν είναι ενοχλητικά σφιχτή στις καθημερινές μετακινήσεις – το Formentor εμπνέει απόλυτη εμπιστοσύνη στον οδηγό του, είτε αυτός κινείται στον αυτοκινητόδρομο, είτε αναζητά τα όρια της πρόσφυσης των ελαστικών σε κάποιο «στροφιλίκι». Σε κάθε περίπτωση οι μακριές σχέσεις μετάδοσης επιτρέπουν ήρεμο ταξίδι, ενώ η ροπή του υπερτροφοδοτούμενου κινητήρα των 150 ίππων δεν σε αφήνει ξεκρέμαστο στις χαμηλές στροφές.

Αποτελεσματικότατα και ακούραστα είναι επίσης και τα φρένα, που ανεβάζουν ακόμα περισσότερο το αίσθημα ασφάλειας που νιώθει ο οδηγός στο τιμόνι του πανέμορφου Formentor. Γιατί ναι, έχουμε να κάνουμε με ένα εντυπωσιακότατο αυτοκίνητο, με αιχμηρό-επιθετικό design, που όμως δεν στερείται της πρακτικότητας που επίσης οφείλει να προσφέρει ένα SUV. Το Formentor λοιπόν έρχεται να προσφέρει ένα ευρύχωρο εσωτερικό, με άφθονο χώρο και για τους πολύ ψηλούς που θα βρεθούν στο πίσω κάθισμα, αλλά και ένα πορτμπαγκάζ λίτρων που θα φιλοξενήσει χωρίς πρόβλημα τα απαραίτητα μιας εκδρομής.

Πηγή: Car and Driver

Nikos Loupakis

Μηχανολόγος Μηχανικός - Δημοσιογράφος

Add comment

Kατηγορίες

Ημερολόγιο

Μάρτιος 2024
Δ Τ Τ Π Π Σ Κ
 123
45678910
11121314151617
18192021222324
25262728293031