Οδική ασφάλεια: Γιατί γινόμαστε πιο επιθετικοί στο τιμόνι;

Διαβάζοντας τα αποτελέσματα μιας ακόμα πανευρωπαϊκής έρευνας που αφορά την οδική ασφάλεια – και συγκεκριμένα του 14ου κατά Ευρωπαϊκού Βαρόμετρου για την Υπεύθυνη Οδήγηση / Fondation VINCI Autoroutes – εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι δεν είναι λίγοι εκείνοι οι «απλοί» άνθρωποι που ομολογούν ότι ως οδηγοί αλλάζουν συμπεριφορά, εκνευρίζονται πιο εύκολα και γίνονται πιο επιθετικοί.

Άραγε η οδική ασφάλεια είναι αρμοδιότητα ειδικών συγκοινωνιολόγων, ψυχολόγων ή μήπως κοινωνιολόγων; Το ερώτημα δεν προκύπτει αυθαίρετα καθώς είναι οι ίδιοι οι οδηγοί που δηλώνουν ότι νιώθουν προστατευμένοι/κλεισμένοι στο εσωτερικό του αυτοκινήτου τους, με πολλούς από αυτούς να παραδέχονται ότι ενεργούν διαφορετικά όταν βρίσκονται στο τιμόνι. Και καθώς ο οδηγός είναι σταθερά ο υπ’ αριθμόν ένα παράγων από τον οποίο επηρεάζεται η οδική ασφάλεια, αυτά που καταγράφει το φετινό ευρωβαρόμετρο για την υπεύθυνη οδήγηση έχει τη δική του σημασία, αφού συσχετίζει έστω και έμμεσα τον ψυχισμό των οδηγών – και κατ’ επέκταση με κοινωνικά προβληματα – με τα τροχαία ατυχήματα.

Οι οδηγοί λοιπόν σε ποσοστό 14% [10% – σε αγκύλες τα αποτελέσματα που αφορούν τους Έλληνες οδηγούς] παραδέχονται πως όταν βρίσκονται στο τιμόνι έχουν την αίσθηση ότι δεν είναι πλέον τα ίδια άτομα και γίνονται πιο νευρικοί, παρορμητικοί ή επιθετικοί από ό,τι στην καθημερινή ζωή ενώ πολλοί από αυτούς έχουν ένα αίσθημα παντοδυναμίας. Το 19% από τους οδηγούς νιώθει «σαν να βρίσκεται σε φούσκα» και δίνει λιγότερη σημασία στους άλλους [11%], ενώ περισσότεροι από 1 στους 7 οδηγοί φτάνουν στο σημείο ακόμη και να θεωρούν ότι, στο δρόμο «καθένας για την “πάρτη” του» (15%, [12%]). Εδώ αποκαλύπτεται ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα που επηρεάζει την οδική ασφάλεια, με βαθιές ρίζες – αντανάκλαση μιας διαχρονικής και πολυδιάστατης κρίσης-, η αντιμετώπιση του οποίου απαιτεί και την παρέμβαση ειδικών επιστημόνων-ψυχολόγων. Γιατί είναι προφανές ότι η οδήγηση γίνεται πεδίο εκτόνωσης ανθρώπων που υφίστανται πίεση είτε στην εργασία, είτε στην οικογένεια, είτε σε άλλους χώρους, βάζοντας σε κίνδυνο και τη δική τους ασφάλεια, αλλά και την ασφάλεια άλλων οδηγών και πεζών που δεν φταίνε σε τίποτα… Σημειώστε ότι το 83% των οδηγών [87%] δηλώνουν ότι φοβούνται την επιθετικότητα των άλλων στην οδήγηση, ένα επίπεδο που παραμένει πολύ υψηλό διαχρονικά.

Προφανώς «…οι επιθετικές συμπεριφορές αντικατοπτρίζουν και τις συνέπειες της οικονομικής και κοινωνικής κρίσης που βιώνουμε» σχολιάζει χαρακτηριστικά από την πλευρά της η Βάσω Μυλωνά, Πρόεδρος Δ.Σ. Ινστιτούτου Οδικής Ασφάλειας Ι.Ο.Α.Σ. «Πάνος Μυλωνάς» και συνεχίζει: «…επειδή οδηγούμε όπως ζούμε, διαπιστώνουμε πως ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει επηρεάσει αρνητικά τη συμπεριφορά των οδηγών. Ο εγωκεντρισμός, η επιθετικότητα, η έλλειψη σεβασμού και η μη συμμόρφωση σε κανόνες είναι στοιχεία που βάζουν σε κίνδυνο τη ζωή τη δική μας και των άλλων. Για τους Έλληνες οδηγούς, η μη χρήση ζώνης, η χρήση κινητού κατά την οδήγηση και η κατανάλωση αλκοόλ, όπως και η οδήγηση σε κατάσταση κόπωσης και υπνηλίας, αποτελούν ακόμη θέματα που κατεξοχήν μας προβληματίζουν.»

Η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του – 14ου κατά σειράν – Ευρωπαϊκού Βαρόμετρου για την Υπεύθυνη Οδήγηση από το Ίδρυμα “Fondation VINCI Autoroutes” έδωσε βέβαια αφορμή για ένα γενικότερο προβληματισμό σε σχέση με τη συμπεριφορά των οδηγών στους δρόμους της γηραιάς ηπείρου και την οδική ασφάλεια. Θυμίζουμε ότι πρόκειται για μία μεγάλη ετήσια έρευνα, η οποία πραγματοποιήθηκε – για άλλη μια φορά – από την Ipsos σε δείγμα 12.413 ατόμων σε 11 ευρωπαϊκές χώρες, με τους ειδικούς να βεβαιώνουν ότι καθιστά δυνατή την παρακολούθηση της εξέλιξης των επικίνδυνων συμπεριφορών των οδηγών. Και το γεγονός ότι το 67% των Ευρωπαίων οδηγών μιλούν στο κινητό τους τηλέφωνο ενώ οδηγούν ενώ το 38% από αυτούς οδηγούν ενώ είναι πολύ κουρασμένοι μπορεί να παραπέμπει είτε σε έλλειψη ενημέρωσης, είτε σε υποτίμηση και (τελικά) άγνοια κινδύνου είτε σε αδιαφορία. Ωστόσο το γεγονός ότι πολλοί (31%) είναι αυτοί που «κολλάνε» πίσω από το προπορευόμενο όχημα εάν ο οδηγός του για κάποιο λόγο τους έχει εκνευρίσει, ενώ ακόμα περισσότεροι (52%) βρίζουν τους άλλους οδηγούς μας βάζει και πάλισ στη σφαίρα της επιθετικότητας – με αποκορύφωμα το ότι ένα ποσοστό 21% των οδηγών κατεβαίνουν από το όχημά τους για να «ζητήσουν εξηγήσεις» από κάποιον άλλον οδηγό…

Σε πείσμα των παραπάνω στοιχείων, τα οποία προέκυψαν από συμπλήρωση ερωτηματολογίων, οι Ευρωπαίοι οδηγοί είναι πεπεισμένοι ότι είναι υποδειγματικοί πίσω από το τιμόνι: Το 97%* των οδηγών χρησιμοποιούν τουλάχιστον ένα θετικό χαρακτηρισμό για να περιγράψει τη δική του συμπεριφορά στο δρόμο [97% των Ελλήνων οδηγών]*: η συντριπτική πλειοψηφία θεωρεί ότι βρίσκεται σε εγρήγορση (75%, [77%])* και ηρεμία (58%, [57%]), ενώ πολλοί είναι και ευγενικοί (29%, [27%]). Κάποιοι παραδέχονται ότι έχουν άγχος (11%, 12%), αλλά ελάχιστοι θεωρούν ότι είναι επιθετικοί (3%, [4%]), επικίνδυνοι (1%, [0%]) ή ανεύθυνοι (1%, [0%]).

Σημειώστε ότι κακοί οδηγοί είναι… οι άλλοι! Το 80% των οδηγών έχουν τουλάχιστον ένα αρνητικό επίθετο για να περιγράψουν τη συμπεριφορά των άλλων [92%], που θεωρούν όχι μόνο αγχωμένους (34%, [29%]), αλλά και επικίνδυνους (28%, [47%]), ανεύθυνους (43%, [53%]) καθώς και επιθετικούς (30%, [38%]).

Μέσα σε αυτό το σκηνικό δεν είναι παράλογο που βλέπουμε να υποφέρει και ο κώδικας οδικής κυκλοφορίας:

• Σχεδόν 9 στους 10 Ευρωπαίους οδηγούς (85%) υπερβαίνουν το όριο ταχύτητας κατά μερικά χιλιόμετρα/ώρα [81%].
• Το 16% [23%] από αυτούς είχαν ήδη ή παραλίγο να έχουν ατύχημα λόγω υπερβολικής ή ακατάλληλης ταχύτητας.
• Σε ποσοστό 58% δεν σέβονται τις αποστάσεις ασφαλείας [57%].
• Το 52% ξεχνούν να ανάψουν το φλας όταν προσπερνούν ή αλλάζουν κατεύθυνση [47%].
• Το 53% οδηγεί στη μεσαία λωρίδα του αυτοκινητόδρομου ενώ η δεξιά λωρίδα είναι ελεύθερη [72%].
• Το 21% των οδηγών λέει ότι μερικές φορές δεν φορά ζώνη ασφαλείας [50%] και το 27% των οδηγών κάτω των 35 [56%].

Ενώ οι κακές συνήθειες πηγαίνουν πακέτο με τον μέγα κίνδυνο της απόσπασης προσοχής και τις “παρενέργειές” του στην οδική ασφάλεια:

• Το 77% των Ευρωπαίων οδηγών χρησιμοποιεί smartphone ή ρυθμίζει το σύστημα πλοήγησης ενώ οδηγεί [81% των Ελλήνων].
• Το 67% [72%] των οδηγών τηλεφωνεί ενώ οδηγεί (+4 σε σύγκριση με το 2018) και το 44% το κάνει συστηματικά [45%]. Η χρήση Bluetooth είναι ευρέως διαδεδομένη: Το 57% [55%] των οδηγών το χρησιμοποιεί για να πραγματοποιεί κλήσεις (+12 σε σύγκριση με το 2018). Σημειώνουμε πάντως στο σημείο αυτό ότι η χρήση συστήματος ανοιχτής συνομιλίας είναι κάτι που επιτρέπεται από τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας, αλλά είναι βέβαιο ότι σε κάποιο, μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, επηρεάζει την ετοιμότητα του οδηγού, οπότε καλό είναι να αποφεύγεται. Το απολύτως εγκληματικό όμως (το οποίο τιμωρείται αυστηρά από τον ΚΟΚ) είναι οι συνομιλίες με το κινητό στο χέρι!
• Μεταξύ εκείνων που τηλεφωνούν, το 14% είχε ήδη ή παραλίγο να έχει ατύχημα λόγω της χρήσης του τηλεφώνου κατά την οδήγηση [17%].
• Το 84% των οδηγών δηλώνει ότι μερικές φορές στρέφει το βλέμμα του εκτός του δρόμου για περισσότερα από 2 δευτερόλεπτα όταν οδηγεί [79%]. Σημειώστε ότι στα 130 χλμ/ώρα, 2 δευτερόλεπτα με το βλέμμα εκτός δρόμου, σημαίνει οδήγηση για 72 μέτρα στα τυφλά.

Κλείνουμε με δυο λόγια για την κούραση και την υπνηλία – έναν ιδιαίτερα υποτιμημένο κίνδυνο, υπεύθυνο για πολλά θανατηφόρα ατυχήματα

Μεταξύ των βασικών αιτιών θανατηφόρων ατυχημάτων σε αυτοκινητοδρόμους, οι Ευρωπαίοι οδηγοί τοποθετούν την υπνηλία στην 4^η θέση, πίσω από την υπερβολική ταχύτητα, την απροσεξία και την οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ ή ναρκωτικών. Ωστόσο ο βαθμός της υποτίμησης του κινδύνου φαίνεται από το γεγονός ότι το 38% των Ευρωπαίων οδηγών λένε ότι οδηγούν παρόλο που αισθάνονται πολύ κουρασμένοι [49%] – και παρόλο που παραδέχονται ότι αντιμετώπισαν σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό περιστατικών που συνδέονται με την έλλειψη ύπνου κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους.

Μεταξύ αυτών:

• Το 72% [69%] παραδέχεται αφηρημάδα ή στιγμές που ταξιδεύει το μυαλό («mind wandering») κατά την οδήγηση έναντι 54% των οδηγών γενικά (56%).
• Το 38% [37%] έχει ήδη την εντύπωση ότι έχει αποκοιμηθεί ελάχιστα στο τιμόνι έναντι 26% των οδηγών γενικά (28% ).
• Το 18% [22%] είχε ήδη ένα ατύχημα ή παραλίγο να έχει ατύχημα εξαιτίας της υπνηλίας στο τιμόνι έναντι 13% των οδηγών γενικά (19%).
• Το 38% [50%] δεν σταματά ποτέ για να κοιμηθεί έναντι 38% των οδηγών γενικά (48%).
• Το 27% [20%] έχει ήδη παραβιάσει τη λωρίδα έκτακτης ανάγκης ή την άκρη της εθνικής οδού λόγω μιας στιγμής απροσεξίας ή ύπνου εναντίον. Το 18% των οδηγών γενικά (15%).

Μεθοδολογία της έρευνας:

Για την υλοποίηση του Βαρόμετρου Υπεύθυνης Οδήγησης, η Ipsos ερεύνησε από τις 19 Φεβρουαρίου έως τις 19 Μαρτίου 2024, μέσω Διαδικτύου, 12.413 άτομα ηλικίας 16 ετών και άνω, εκ των οποίων 2.413 Γάλλοι και τουλάχιστον 1.000 άτομα σε καθεμία από τις 10 άλλες χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα (Βέλγιο, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία, Ολλανδία, Πολωνία, Σλοβακία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο). Η αντιπροσωπευτικότητα κάθε δείγματος εξασφαλίζεται με τη μέθοδο της ποσόστωσης.

Σχετικά με το εταιρικό Ίδρυμα VINCI Autoroutes

Από την ίδρυσή του το Φεβρουάριο του 2011, το Ίδρυμα VINCI Autoroutes λειτουργεί ταυτόχρονα ως εργαστήριο, παρατηρητήριο και εργαλείο πληροφόρησης, αφιερωμένο στην εξέλιξη των συμπεριφορών. Έχοντας αφοσιωθεί εξαρχής στην προώθηση της προσωπικής και συλλογικής ευθύνης κατά την οδήγηση, το ίδρυμα σταδιακά επέκτεινε το πεδίο των δραστηριοτήτων του για να συμπεριλάβει την εκπαίδευση, το σεβασμό προς το περιβάλλον και την προσέγγιση τρίτων μέσω της ανάγνωσης. Αυτοί είναι μερικοί μόνο από τους τρόπους με τους οποίους όλοι φιλοδοξούμε να οδηγούμε σωστά στο δρόμο.

Από το 2022, το Ίδρυμα υποστηρίζει επίσης έργα για τη διατήρηση και την αποκατάσταση της φυσικής κληρονομιάς σε συγκεκριμένες περιοχές.